Usûlü’l-hikem fî Nizâmi’l-ümem

Usûlü’l-hikem, Müteferrika matbaasının dokuzuncu kitabı olarak 1732’de 500 adet basılmıştır. Daha sonra muhtelif tarihlerde matbu nüshayı esas alan yazma istinsahlar da üretilmiştir. Bugün Usûlü’l-hikem’in yurt içinde ve yurt dışında pek çok yazma nüshası vardır. Coşkun Ünsal tarafından hazırlanan çalışmada, eserin matbu ile yurt içindeki 7 yazma nüshası mukayese edilmiştir. İbrahim Müteferrika’nın eseri yazarken hangi kaynaklardan istifade ettiği ve eserin kendinden sonra ne gibi tesirleri olduğu üzerinde durulan çalışmada, Usûlü’l-hikem’in matbusunu esas alan günümüz harflerine aktarılmış hali de yer alır. Türk modernleşmesine dair en önemli eserlerden biri olan Usûlü’l-hikem fî nizâmi’l-ümem’de, İbrahim Müteferrika’nın hayatı; telif, zeyil ve tercüme eserleri hakkında bilgiler verilmiş, Ardından Usûlü’l-hikem’in adı, telif tarihi, hangi gerekçelerle telif edilip kime takdim edildiği ve muhtevası üzerinde durulmuştur. Osmanlı tarihinde birçok yeni kavram ve konunun gündeme getirildiği bu eserin yazılış gayesi, Osmanlı askerî yapısındaki temel problemlerin nasıl çözülebileceğine dair fikirler sunmaktır. Müteferrika, bunun için Hristiyan milletlerin ordularındaki yeni gelişmelerin neler olduğunu ve bunun Osmanlı savaşlarına nasıl tesir ettiğini, tarihten örnekler vermek suretiyle açıklar. Usûlü’l-hikem, yazıldığı dönemden itibaren Osmanlı düşünce hayatına derinden tesir etmiş ve Nizâm-ı Cedîd Ordusunun kurulmasına giden süreçte etkili olmuştur. Üç temel bölümden oluşan eserin birinci bölümde askerin nizamlı olması gerektiği ve nizamın sağladığı faydalar, ikinci bölümde coğrafya ilminin faydaları, düşmanların durumundan haberdar olmanın önemi örnekleriyle birlikte izah edilir. Son bölümde ise Avrupa’nın askerî sınıfları, düzeni, askerlerin savaşta ve barıştaki durumu ayrıntılı bir şekilde ele alınır.